Koniec lat osiemdziesiątych to czas postępującego kryzysu gospodarczego. Bardzo wysoka inflacja, pogłębiające się zadłużenie Polski, wszechobecne kartki na towary, podwyżki cen, strajki – to tylko część codzienności milionów Polaków w tamtym okresie. Rosło niezadowolenie społeczne. Dramatyzm tej sytuacji łatwo możemy siebie wyobrazić, gdy uświadomimy sobie, że w skali 1989 r. inflacja wyniosła 400 proc. Drukowanie pieniądza tylko ją napędzało. Przedsiębiorstwa wymagały inwestycji i modernizacji. Ich funkcjonowanie podtrzymywały dotacje państwowe.

Na wybuch krwawego konfliktu polsko-ukraińskiego w okresie okupacji niemieckiej złożyło się wiele przyczyn. Przedwojenna polityka narodowościowa władz II RP, ideologia ukraińskiego nacjonalizmu, polityka narodowościowa niemieckiego okupanta czy spór o ziemie, na których od wieków mieszkali Polacy i Ukraińcy, to tylko wybrane czynniki. Zapraszamy na rozmowę z dr. Mariuszem Zajączkowskim, historykiem z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

Droga Żydów do ustanowienia własnego państwa była długa i niełatwa. Ruch syjonistyczny, który narodził się pod koniec XIX w., m.in. pod wpływem narastającego antysemityzmu w Europie, postulował utworzenie w Palestynie żydowskiej państwowości i odrodzenie języka hebrajskiego. W 1887 r. w Wiedniu odbył się Pierwszy Kongres Syjonistyczny, który położył ideologiczne podwaliny pod rozwój ruchu. Pod koniec XIX w. Żydzi zapoczątkowali kolejne fale emigracji na ziemie, gdzie zaczęła się ich historia. Zakładali tam kolonie i wykupywali ziemie od arabskich mieszkańców. Uczyli się na nowo języka przodków. Na początku XX w. założyli Tel Awiw, w którym pierwotnie mieszkało około 400 osób. Już wówczas między Żydami i Arabami zaczął narastać antagonizm, który trwa do dzisiaj. Zapraszamy na rozmowę z Konstantym Gebertem, opozycjonistą w czasach PRL, dziennikarzem, autorem książki Miejsce pod słońcem. Wojny Izraela.

Rozmowa z dr. hab. Adamem Puławskim z Pracowni Instytutu Europy Środowo-Wschodniej Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, badaczem Zagłady.Jan Karski, a właściwie Jan Kozielewski, pochodził z łódzkiej niezamożnej rodziny rzemieślniczej. W czasie wojny związał się z konspiracją. (...) W 1940 r. Karski po raz pierwszy wyruszył w podróż do Paryża z raportem dotyczącym sytuacji ludności pod okupacją niemiecką. Jego trzecia misja okazała się najważniejsza. Dzięki niej przeszedł do historii. Przez lata jednak nadawano jej inny sens i znaczenie, niż miała ona w rzeczywistości.

Po 1949 r. Polska stała się krajem niemal bez wyjścia. Było to związane z postępującym procesem jej sowietyzacji. Granicę państwową zamknięto, a zdobycie paszportu przez przeciętnego obywatela okazywało się rzeczą niemożliwą. Biuro Paszportów wchodziło w skład Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i mieściło się tylko w Warszawie. Ruch graniczny praktycznie zamarł. Zapraszamy na rozmowę z Dariuszem Stolą, profesorem z Instytutu Studiów Politycznych PAN i Uniwersytetu Warszawskiego, badaczem dziejów najnowszych, a szczególnie emigracji.

Idee tworzenia wspólnot i związków narodów mają długie tradycje. Wkład w ich rozwój wnieśli również Polacy. Koncepcje dotyczące tworzenia federacji państw głosili i rozwijali, poczynając już od XVIII w. chociażby król Polski Stanisław Leszczyński czy książę Adam Jerzy Czartoryski w XIX w. Z postaci dwudziestowiecznych warto pamiętać o koncepcjach federalistycznych Józefa Piłsudskiego.

Krystalizowanie się środowisk opozycyjnych przypadło na połowę lat siedemdziesiątych. Ważnym elementem tego procesu były protesty przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. Ekipa Edwarda Gierka zamierzała wprowadzić do konstytucji zapis o kierowniczej roli PZPR, przyjaźni z ZSRR, a także uzależnić prawa obywateli od wypełniania przez nich obowiązków wobec ojczyzny. Te działania wywołały głosy sprzeciwu środowisk niezależnych i opozycyjnych, z których najbardziej znany był List 59. Mimo to Sejm PRL 10 lutego 1976 r. uchwalił nowelizację konstytucji.

Komitet Obrony Robotników zapoczątkował oficjalną działalność jesienią 1976 r. Docierał z pomocą finansową, medyczną i prawną do represjonowanych przez władze PRL robotników z Ursusa, Radomia i Płocka. Gromadził również informacje na ten temat. Ludzie, którzy go stworzyli, należeli do różnych pokoleń i środowisk. Niektórzy, jak Antoni Pajdak czy Aniela Steinsbergowa, uczestniczyli w życiu politycznym II RP. Młodsze pokolenie, w tym Adam Michnik i Jacek Kuroń, angażowało się w wystąpienia z marca 1968 r. Obok socjalistów, piłsudczyków, byłych żołnierzy Armii Krajowej, a nawet dawnych komunistów w KOR zaangażowali się księża katoliccy (ks. Jan Zieja).

W wyniku odwilży politycznej 1956 r. w PRL odstąpiono od modelu państwa totalitarnego. Postępowanie władzy w stosunku do Kościoła katolickiego zmieniło się w tym sensie, że wraz z nastaniem rządów Władysława Gomułki odeszły w przeszłość praktyki epoki stalinowskiej (aresztowania i uwięzienia duchownych). Jednak konflikty pomiędzy obydwoma podmiotami wciąż były na porządku dziennym. Władza komunistyczna nie była zainteresowana odbudową wpływów Kościoła wśród polskiego społeczeństwa. Dążyła do ograniczania jego działalności i posługiwała się w tym celu policją polityczną. Przez następne lata trwała ostra rywalizacja między władzą komunistyczną a Kościołem katolickim o rząd dusz.

Powojenna Polska stała się krajem jednolitym wyznaniowo. Około 90 proc. społeczeństwa przyznawało się do religii rzymskokatolickiej, podczas gdy w II Rzeczypospolitej odsetek ten wynosił 65 proc. Pod tym względem nasz kraj wyróżniał się wśród państw bloku sowieckiego. Istota Kościoła katolickiego, jego nauka pozostawała w sprzeczności z ideologią komunistyczną, dlatego musiało dojść do konfrontacji. Była to tylko kwestia czasu.