W wyniku odwilży politycznej 1956 r. w PRL odstąpiono od modelu państwa totalitarnego. Postępowanie władzy w stosunku do Kościoła katolickiego zmieniło się w tym sensie, że wraz z nastaniem rządów Władysława Gomułki odeszły w przeszłość praktyki epoki stalinowskiej (aresztowania i uwięzienia duchownych). Jednak konflikty pomiędzy obydwoma podmiotami wciąż były na porządku dziennym. Władza komunistyczna nie była zainteresowana odbudową wpływów Kościoła wśród polskiego społeczeństwa. Dążyła do ograniczania jego działalności i posługiwała się w tym celu policją polityczną. Przez następne lata trwała ostra rywalizacja między władzą komunistyczną a Kościołem katolickim o rząd dusz.

Powojenna Polska stała się krajem jednolitym wyznaniowo. Około 90 proc. społeczeństwa przyznawało się do religii rzymskokatolickiej, podczas gdy w II Rzeczypospolitej odsetek ten wynosił 65 proc. Pod tym względem nasz kraj wyróżniał się wśród państw bloku sowieckiego. Istota Kościoła katolickiego, jego nauka pozostawała w sprzeczności z ideologią komunistyczną, dlatego musiało dojść do konfrontacji. Była to tylko kwestia czasu.

O postawach Polaków wobec Zagłady Żydów w czasie II wojny światowej opowiada dr hab. Dariusz Libionka (prof. PAN).