Oczy całego świata katolickiego zwróciły się 11 października 1962 r. w stronę Watykanu. W tym dniu rozpoczął się II sobór watykański. W jego otwarciu uczestniczyło niemal 3 tys. duchownych z całego świata. Długa procesja biskupów wchodziła królewskimi schodami do rzymskiej bazyliki św. Piotra, gdzie miały się odbyć otwarcie obrad i pierwsza sesja. Żywimy wielką nadzieję, że Kościół, oświecony światłem tego Soboru, wzbogaci się w skarby duchowe, zaczerpnąwszy zeń siły i nowych mocy patrzeć będzie nieustraszony w przyszłość – mówił w przemówieniu inauguracyjnym inicjator spotkania, papież Jan XXIII. Nie dane mu było doczekać końca obrad. Po ośmiu miesiącach zastąpił go Paweł VI i to on zakończył obrady soboru w 1965 r. Gdy biskupi opuszczali bazylikę, znaleźli się w zupełnie nowej rzeczywistości kościelnej i religijnej.

W wyniku odwilży politycznej 1956 r. w PRL odstąpiono od modelu państwa totalitarnego. Postępowanie władzy w stosunku do Kościoła katolickiego zmieniło się w tym sensie, że wraz z nastaniem rządów Władysława Gomułki odeszły w przeszłość praktyki epoki stalinowskiej (aresztowania i uwięzienia duchownych). Jednak konflikty pomiędzy obydwoma podmiotami wciąż były na porządku dziennym. Władza komunistyczna nie była zainteresowana odbudową wpływów Kościoła wśród polskiego społeczeństwa. Dążyła do ograniczania jego działalności i posługiwała się w tym celu policją polityczną. Przez następne lata trwała ostra rywalizacja między władzą komunistyczną a Kościołem katolickim o rząd dusz.