Geneza Celów Zrównoważonego Rozwoju

Czy zastanawiałeś/zastanawiałaś się kiedykolwiek, jak zmienić świat, żeby był lepszym miejscem do życia? Na to pytanie próbowano odpowiedzieć już wiele razy, realizując rozliczne ambitne pomysły, których wdrażanie przynosiło różne efekty, czasem wręcz odmienne od zamierzonych.  Tego wyzwania podjęła się także Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), w ramach której próbowano wymyślić, jak w skali globalnej poprawić życie zwykłych ludzi. Droga do stworzenia takiego projektu była jednak długa i dość skomplikowana.

W latach 80. XX wieku w ramach ONZ utworzono specjalną komisję – Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju, w której znaleźli się przedstawiciele 21 państw, zarówno bogatych, jak i tych o niskich dochodach, którzy mieli za zadanie zastanowić się, co i jak można zrobić, aby ludzkość funkcjonowała w lepszy sposób. Komisji przewodniczyła była premier Norwegii – Gro Harlem Brundtland. Stąd też Komisję, jak i raport pt. „Nasza Wspólna Przyszłość”, który prezentował efekty jej prac, nazywano potem od jej nazwiska Komisją Brundtland oraz Raportem Brundtland.

Komisja zaproponowała, żeby spróbować w taki sposób zarządzać rozwojem ludzkości, aby był on zrównoważony. W Raporcie zrównoważony rozwój zdefiniowano jako „taki (…), w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”. Okazało się to trudnym zadaniem, często wymagającym podjęcia działań stojących wobec siebie w sprzeczności. Przez całą ostatnią dekadę XX wieku podejmowano próby wypracowania konkretnych narzędzi i sposobów, które pozwoliłyby wprowadzić w życie ideę zrównoważonego rozwoju. W wyniku licznych dyskusji, uznano, że trzeba podejmować takie działania, które pozwolą równocześnie zadbać o trzy podstawowe wymiary życia człowieka – ekonomiczny, społeczny oraz związany ze środowiskiem naturalnym.

Wraz ze zbliżającym się nowym millenium, ONZ zaproponowała nowy plan, który ogłoszono na specjalnym spotkaniu – Szczycie Milenijnym we wrześniu 2000 r. Ten plan, przyjęty przez 189 państw członkowskich ONZ, nazwano Milenijnymi Celami Rozwoju (ang. Millennium Development Goals – MDGs). Miał on wprowadzić ludzkość do nowego milenium na nowych zasadach (grafika przedstawiająca Milenijne Cele Rozwoju).

Milenijne Cele Rozwoju były pierwszym planem o zasięgu globalnym, który został precyzyjnie określony oraz jasno sformułowany. Wyznaczono w nim 8 głównych obszarów działania, w których wskazano konkretne zadania, oraz dokładny termin ich realizacji – państwa zadeklarowały, że osiągną je do 2015 r.

W pierwszej kolejności uznano, że należy wyeliminować skrajne ubóstwo i głód na świecie (pierwszy cel MDGs). Uzgodniono, że ten cel będzie osiągnięty, jeśli w wyznaczonym czasie uda się zmniejszyć o połowę liczbę ludności, której dochód nie przekracza 1 dolara dziennie, oraz zmniejszyć o połowę liczbę ludzi, którzy cierpią głód. Aby zrealizować drugi cel MDGs – czyli zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym, ustalono, że trzeba doprowadzić do sytuacji, w której wszyscy chłopcy i wszystkie dziewczęta będą miały możliwość ukończenia pełnego cyklu nauki na poziomie podstawowym. Trzeci cel MDGs zakładał wyeliminowanie nierównego dostępu płci do pierwszego i drugiego szczebla edukacyjnego do 2005 roku, a na wszystkich szczeblach do 2015 roku. Czwarty Cel oznaczał działania mające doprowadzić do zmniejszenia o 2/3 wskaźnika umieralności dzieci w wieku do 5 lat. Piąty przekładał się na osiągnięcie mniejszego o 3/4 wskaźnika umieralności matek. Szósty miał być zrealizowany, gdy uda się powstrzymać rozprzestrzenianie się HIV/AIDS i ograniczyć ilość nowych zakażeń oraz powstrzymać rozprzestrzenianie się malarii i innych groźnych chorób, a także ograniczyć ilość zachorowań na nie. W końcu, cel siódmy miał doprowadzić do wprowadzenia zasad zrównoważonego rozwoju w krajowych strategiach i programach. W jego ramach postanowiono także zmniejszyć o połowę liczbę ludzi pozbawionych stałego dostępu do czystej pitnej wody oraz do 2020 r. osiągnąć znaczącą poprawę warunków życia przynajmniej 100 milionów mieszkańców slumsów. Cel ósmy ustalał zadania dotyczące doprecyzowania współpracy międzynarodowej, dzięki której łatwiej byłoby osiągnąć pozostałe cele.

Szybko okazało się, że choć państwa podejmują wysiłki mające przybliżyć je do wypełnienia deklaracji, to raczej nie uda im się osiągnąć w pełni Milenijnych Celów Rozwoju. Regularne raporty z postępów wdrażania MDGs z jednej strony pokazywały, że dla wielu państw pełne osiągnięcie celów do 2015 r. będzie niemożliwe, z drugiej strony udowadniały, że podejmowane działania przynoszą jednak częściowe efekty. Uznano ostatecznie, że lepiej osiągnąć choć część ustalonych celów niż nie podejmować żadnych działań.

Najważniejsze osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju na rok 2015 r:

• liczba ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie spadła o ponad połowę, czyli z 1,9 mld w 1990 r. do 836 mln w 2015 r.
• liczba ludzi żyjących za więcej niż 4$ dziennie niemal potroiła się w latach 1991-2015;
• liczba ludzi niedożywionych w krajach rozwijających się zmniejszyła się o prawie połowę od 1990 r.
• liczba dzieci, które nie uczęszczają do szkoły podstawowej w 2000 r. wynosiła 100 mln, a w 2015 r. 57 mln;
• śmiertelność dzieci poniżej 5 roku życia zmniejszyła się o ponad połowę, a śmiertelność matek spadła o 45% od 1990 r.
• w ostatnich 15 latach udało się zapobiec 6,2 mln śmierci z powodu malarii;
• w latach 2000-2013 liczba zarażeń wirusem HIV zmalała o 40%, a w czerwcu 2014 r. leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z HIV obejmowało globalnie 13,6 mln ludzi, a nie 800 tys. jak było to w 2003 r.
• między 2000 a 2013 rokiem dzięki odpowiednim metodom profilaktyki, diagnozy i leczenia gruźlicy uratowano 37 mln ludzi;
• udało się poprawić warunki sanitarne 2,1 mld ludzi na świecie;
• oficjalna pomoc rozwojowa krajów globalnej Północy zwiększyła się o 66% w ciągu 14 lat i w 2014 r. wynosiła 135,2$ mld.

Źródło: Globalne Południe, Co się udało zmienić na świecie w 15 lat? Milenijne Cele Rozwoju 15.09.2016,  na podstawie raportu ONZ, The Millennium Development Goals Report 2015.   

Cele Zrównoważonego Rozwoju

Gdy zbliżał się termin zakończenia projektu Milenijnych Celów Rozwoju, państwa i organizacje funkcjonujące w systemie Narodów Zjednoczonych uznały, że mimo braku pełnej realizacji MDGs pomysł można uznać za udany i warty kontynuacji. W efekcie, w 2015 r. ogłoszono nowy plan działania dla „ludzi, planety oraz dobrobytu” – Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, która w miejsce MDGs wprowadzała Cele Zrównoważonego Rozwoju (ang. Sustainable Development Goals –SDGs). Zaplanowano, że ich realizacja rozpocznie się z dniem 1 stycznia 2016 r., a więc w momencie zakończenia Milenijnych Celów Rozwoju, i będą one obowiązywać przez kolejne 15 lat – do końca 2030 r.

SDGs zostały opracowane w oparciu o dotychczasowe Milenijne Cele Rozwoju w taki sposób, by wzmocnić ich efekty i uzupełnić te obszary, w których MDGs nie zostały w pełni osiągnięte. Uaktualniono sposób sformułowania celów. W efekcie SDGs składają się z 17 celów głównych, podzielonych na 169 konkretnych zadań operacyjnych (grafika przedstawiająca Cele Zrównoważonego Rozwoju).

SDGs pogrupowano też w 5 głównych obszarów tematycznych: ludzie, planeta, dobrobyt, pokój, partnerstwo (ang. 5xP: people, planet, prosperity, peace, partnership). Cele obejmują szeroki zakres wyzwań, takich jak ubóstwo, głód, zdrowie, edukacja, równość płci, zmiany klimatu, zrównoważony rozwój, pokój oraz sprawiedliwość społeczna.

SDGs uznaje się za bardziej obszerne i ambitne niż poprzedzające je Cele Milenijne. Odnoszą się też do całego globu – prezentują rozwiązania nie tylko dla problemów, które dotykają państwa o niższych dochodach, ale wspomagają też państwa bogatsze w ich wyzwaniach rozwojowych. Dopracowano także sposoby ich realizacji. Różne podmioty zachęcane są do tego, aby dołączyć się do zbiorowego wysiłku na rzecz osiągnięcia Celów Zrównoważonego Rozwoju. Są to różne międzynarodowe organizacje międzyrządowe, organizacje pozarządowe, biznes, a także władze samorządowe, społeczności lokalne oraz poszczególni obywatele. ONZ regularnie zbiera raporty na temat realizacji SDGs.

Wybuch pandemii COVID-19 w wielu obszarach SDGs zniwelował dotychczasowe pozytywne efekty osiągnięte dzięki wdrażaniu Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz zaprzepaścił szansę na pełną i terminową ich realizację. W opublikowanym przez ONZ w 2021 r. raporcie o Celach Zrównoważonego Rozwoju podano szereg niepokojących danych pokazujących, jak poważne zakłócenia w życiu ludzi spowodował COVID-19. Po raz pierwszy od 1998 r. zwiększyła się liczba ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie. Pandemia ukazała i nasiliła nierówności w obrębie krajów i między krajami. Znacząco zwiększyło się zadłużenie, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Świat znalazł się w krytycznym momencie w historii ludzkości. Równocześnie wiele krajów i społeczności dostrzegło możliwość skutecznego odwrócenia skutków pandemii właśnie dzięki zwiększeniu wysiłków na rzecz dalszej realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Cele dają bowiem nadzieję na to, że promowane przez nie ścieżki rozwoju będą bardziej odporne na kolejne globalne zakłócenia i nieoczekiwane wyzwania, których możemy jeszcze doświadczyć w niedalekiej przyszłości.

Pytania:

1. Skąd wzięły się Cele Zrównoważonego Rozwoju?
2. Porównaj Milenijne Cele Zrównoważonego Rozwoju i Cele Zrównoważonego Rozwoju? Jakie widzisz podobieństwa a jakie różnice?
3. Poszukaj najnowszego raportu z realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Zastanów się, co udało się dotychczas osiągnąć, a w jakich obszarach widać problemy?
4. Zastanów się, czy ostatnio widziałaś/widziałeś reklamę przedsiębiorstwa, usługi lub reklamę społeczną, w której pojawiły się SDGs? Poszukaj takiej i przeanalizuj, do jakich celów ta kampania się odwołuje i dlaczego.