Kurs wykładów "WOS w Pigułce" przygotowany przez Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Centrum Europejskie UW. Łącznie składa się z 20 wykładów o różnej tematyce. Odc. 14 - Państwo - definicja, geneza, funkcje Wykłada dr hab. Izolda Bokszczanin-Gołaś

byt społeczny, pojęcie filozofii marksistowskiej oznaczające całokształt materialnego życia społeczeństwa, na który składają się: produkcyjna relacja człowieka do przyrody, polegająca na przekształcaniu przyrody i przystosowywaniu jej do swoich potrzeb, oraz stosunki międzyludzkie kształtujące się w procesie produkcji dóbr materialnych;

Model to wzór, niekoniecznie do naśladowania. W naukach społecznych, tak jak we wszystkich innych, jest pewną konstrukcją teoretyczną porządkującą rzeczywistość. W ten sposób pozwala nam się w niej rozeznać. Dzięki temu lepiej tę rzeczywistość rozumiemy i lepiej w niej funkcjonujemy. Gdy poznasz różne modele rodziny, zrozumiesz, że nikt nie może nakazać realizowania jedynie słusznego wzorca relacji rodzinnych. Zapoznanie się z wieloma wzorcami uzmysłowi ci, jak złożona jest rzeczywistość, w której tak wielka liczba rodzin daje się przyporządkować do kilku modeli.

Jeśli usłyszysz kiedyś, że „z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu”, to zawsze odpowiadaj słowami piosenki: Rodzina nie cieszy, nie cieszy, gdy jest, lecz kiedy jej nie ma, samotnyś jak pies. A stąd już tylko jeden krok do tego, by – na podstawie materiału z dzisiejszej lekcji – udowodnić prześmiewcom, jak fundamentalne znaczenie ma rodzina i jak niezbywalne funkcje pełni w społeczeństwie oraz w życiu każdego człowieka.

Słyszymy czasem, że państwo powinno zapewnić opiekę zdrowotną. Mówimy, że obowiązkiem państwa jest dbać o bezpieczeństwo obywateli. Mieszkamy w jakimś państwie, jesteśmy obywatelami jakiegoś państwa. Zdarza się też, że narzekamy, że państwo niewystarczająco dba o stan dróg i autostrad, nadmiernie ogranicza wolność jednostki albo nakłada zbyt wysokie podatki. Czym jednak jest owo „państwo”? Czy za każdym razem, kiedy używamy tego słowa, znaczy ono to samo?

Odgrywając role społeczne, staramy się spełniać oczekiwania stawiane nam przez grupy, w których funkcjonujemy. Jednak jesteśmy osobami o określonych cechach i doświadczeniach. Tym samym, w odgrywanej przez każdego z nas roli społecznej spotykają się uniwersalne normy (oczekiwania wobec roli) i nasza niepowtarzalność jako jednostki (czyli konkretne działania i zachowania).

Każdy człowiek zapytany o to, kim jest, udzieli innych odpowiedzi. Może być to podanie imienia, nazwiska, wykonywanego zawodu lub pochodzenia narodowościowego. W ten sposób możemy otrzymać wiele różnych i nie zawsze potrzebnych nam informacji. Jednak ze szczególną uwagą należy podchodzić do kwestii narodowości. Współcześnie identyfikowanie się ze swoim narodem stało się bardzo modne. Kibicujemy naszym sportowcom przyodziani w barwy narodowe, z flagami wyrysowanymi na twarzy. Z dumą prężymy się na baczność w czasie wykonywania hymnu i odczuwamy radość, gdy „nasi” wygrywają. Dlatego zastanówmy się, czym jest naród, co tworzy narodowość i jak ją należy utrwalać.

Od starożytności do czasów współczesnych zmieniał się sposób rozumienia, czym jest państwo. Przekształceniom podlegały również poglądy na temat pochodzenia i zadań państwa. Różnorodnie rozumiano zakres jego działania, relacje między instytucjami państwowymi a społeczeństwem oraz kształt instytucji zajmujących się gospodarką, sądownictwem, stosunkami z innymi państwami, obronnością, kulturą, edukacją itd.

Jak wynika z najczęściej przytaczanej definicji, państwo jest organizacją terytorialną i przymusową. Można by się jednak zastanowić, czy przymusowość instytucji państwa, realizowana zarówno jako przymus obywatelstwa, jak i przymus władzy państwowej, nie jest z punktu widzenia jednostki pozytywna. Państwo przez swoje instytucje spełnia nie tylko potrzebę przynależności, definiowaną już przez Arystotelesa, ale również potrzebę poczucia bezpieczeństwa.