Temat obejmuje analizę kluczowych dokumentów będących podstawą polityki wyznaniowej I Rzeczpospolitej, II RP, PRL – u i III RP oraz w wybranych krajach. Stanowi zaproszenie do dyskusji o praktycznym wymiarze tej polityki w życiu społecznym i politycznym. Na podstawie analizy artykułów naukowych i prasowych oraz ikonografii pozwala też uporządkować wiedzę dotyczącą modeli polityki wyznaniowej na świecie.

Od XII wieku relacje państwo – Kościół katolicki określała specjalna umowa międzynarodowa, zwana konkordatem. Jednym z pierwszych był konkordat wormacki zawarty między Henrykiem V cesarzem (władza państwowa) a papieżem Kalikstem II (władza kościelna). Z biegiem czasu wiele państw zawierało konkordat ze Stolicą Apostolską (dotyczyło to relacji państwo – Kościół katolicki) i określało swój stosunek do Kościołów chrześcijańskich w ustawach zasadniczych (konstytucjach) lub w ustawach zwykłych.

Wolność religijną, czyli wolność sumienia i wyznania, jedno z podstawowych praw człowieka, gwarantują nie tylko dokumenty międzynarodowe. Państwa, w ramach swoich przepisów wewnętrznych, doprecyzowują kwestie związane z działalnością kościołów i związków wyznaniowych. Państwo polskie nie jest tu wyjątkiem.

Z pewnością z historii pamiętasz takie pojęcia, jak „świętopietrze” czy „dziesięcina”. Są to przykłady dawnych danin na rzecz Kościoła katolickiego. Dziś system finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych wygląda inaczej. Jest bardziej skomplikowany i obwarowany przepisami prawa. Zapoznając się z nim, zwróć uwagę nie tylko skąd Kościoły i związki wyznaniowe otrzymują pieniądze, ale i na co je wydają.

Znane są dwie wersje państw wyznaniowych: tradycyjna (zwana też zamkniętą) i zmodernizowana (zwana otwartą). W państwie wyznaniowym w wersji tradycyjnej pojawia się jedna religia bądź jeden Kościół, które stanowią religię oficjalną, lub też Kościół państwowy zostaje uznany za jedynie prawdziwy. Zwykle jest to unormowane w konstytucji lub umowie konkordatowej (w przypadku wyznania katolickiego). Kościół taki korzysta z różnego rodzaju wsparcia finansowego ze źródeł publicznych. Inne zaś religie mają jedynie status religii tolerowanych.

W wolnej Polsce Kościół rzymskokatolicki ma już za sobą bardzo poważny kryzys – i to zaskakująco szybko przezwyciężony. Równie szybko został on jednak zapomniany.